DE KWATRIJNEN VAN THEO

Avalon Pers, 1992

In 1992 verscheen bij de Avalon Pers een Nederlandse vertaling van Edward FitzGeralds Rubáiyát of Omar Khayyám door Theo van Raalte. De uitgave bevat 91 kwatrijnen, samen met de oorspronkelijke Engelse tekst, een uitgebreide verantwoording door Johan van Schagen en een korte biografische notitie over Theodoor Philip van Raalte (1913-1980) door A. van Raalte-Nunes Nabarro. In deze schets over zijn leven lezen we dat Theo van Raalte in zijn studententijd de rubaiyat begon te vertalen, en daar tijdens de oorlog aan bleef doorwerken.

Na de oorlog schreef Van Raalte korte satirische gedichtjes voor De Vrije Katheder, een in 1940 opgericht studentenverzetsblad, meestal onder het pseudoniem ‘Theo’, maar ook met varianten zoals ‘Theo, Baron Orczy’ of ‘Theo, Oud-Jong-Liberaal’.
In september 1946 publiceerde hij in dit tijdschrift een gedicht onder de titel ‘De Nationale Kroeg’, bestaande uit een viertal kwatrijnen waarvan het laatste een vertaling naar FitzGerald was. Het was ondertekend met Theo en vergezeld van een spotprent, getekend door Lex, pseudoniem van Lex Metz (1913-1986). In de daarop volgende nummers van De Vrije Katheder verscheen nu regelmatig een Kroeg-gedicht, steeds volgens dezelfde formule: vier oosterse kwatrijnen, dat wil zeggen met een vaststaand rijmschema (aaba) en een vast metrum. Eerst wordt het onderwerp gepresenteerd en vervolgens wordt het in het laatste kwatrijn als het ware wordt afgeserveerd.

Binnen het corpus aan Nederlandse Khayyám-vertalingen neemt deze reeks een bijzondere plaats in. Het Engelse taalgebied kende al talrijke commentaren en satires op politiek en samenleving in de vorm van Omar-parodieën, meestal gebaseerd op FitzGeralds vertaling, maar in Nederland kwam de Omar-parodie nauwelijks voor. Aan dat aspect is tot nu toe in de Nederlandse Khayyám-studie nog niet veel aandacht besteed, hetgeen aanleiding is voor een nadere verkenning van deze reeks kwatrijnen. Daarbij gaat het vooral om een inventariserende beschrijving van de reeks in De Vrije Katheder.

DE REEKS

De eerste aflevering verscheen in De Vrije Katheder nummer 19 van de zesde jaargang, 13 september 1946 (VK 6-19). Het gedicht had geen titel, en het wekte ook niet de indruk dat het de start zou zijn van een reeks hekeldichten en spotprenten. De tweede aflevering verscheen twee weken later (VK 6-21) en had als titel: “Bureau Nationale Veiligheid”. Pas met de derde aflevering (VK 6-22) bleek dat het om een reeks zou gaan. Dit gedicht had als titel: “In de Nationale Kroeg”, met de romeinse nummering “II”. Als daarmee impliciet bedoeld werd dat de vorige gedichten ook genummerd hadden moeten worden, dan had dit nummer “III” moeten zijn.
De nummering verliep overigens niet altijd vlekkeloos: soms werd een nummer dubbel gebruikt of gewoon overgeslagen, zoals verderop zal blijken.
De reeks eindigde in VK 7-53 van 30 april 1948, en omvatte 77 gedichten door Theo. Het was echter geen aaneengesloten reeks en er deden zich nogal wat bijzonderheden voor. De gedichten in VK 7-25 en 7-26 bijvoorbeeld, waren allebei romeins genummerd met “V”, VK 7-27 had romeins nummer “VI” en VK 7-28 had nummer “VIII”, waarmee de orde weer hersteld was. Voorlopig althans, want bij VK 7-48 ging het weer mis. Dit gedicht had hetzelfde nummer als het voorgaande, maar ook dit foutje werd met het volgende nummer weer hersteld.

Op 21 februari 1947 (VK 7-42) werd de reeks plotseling en zonder verdere toelichting onderbroken. Het gedicht had als titel: “In de Nationale Kroeg. (Slot)” en het luidde als volgt:

Mijn wekelijkse kroeg, mijn schertsrubriek
Gaat sluiten – nimmer trok ze veel publiek.
“De dwazen! honderd dingen, nooit beseft …”
’t Is nacht geworden; ‘k maak voor ’t laatst mastiek.

Was dan het firmament ooit uitgesterder?
Dag brave rose hond en Rommse herder;
Adieu, agnost; tot weerziens, protestant;
Het leven drijft ons voort, wij moeten verder.

Denk nog eens aan me, nationale kroeg.
Eén troost: er zijn vergunningen genoeg.
‘k Verlaat de politiek en sla de hand
Als wijlen Cincinnatus aan de ploeg.

Geniet zolang de zon nog voor u schijnt,
Voordat ook gij onder het stof verdwijnt;
Van stof tot stof, te liggen onder stof,
Met wijn noch lied noch zanger – zonder eind.

DE KROEG GESLOTEN (1)